Pierwszy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. Trójmiasto oddało hołd bohaterom

Dlaczego to właśnie 14 lutego obchodzimy to święto? Tego dnia 83 lata temu, w 1942 roku Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysław Sikorski przekształcił powstały w listopadzie 1939 roku Związek Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Była to największa konspiracyjna organizacja wojskowa w okupowanej Europie. W sumie liczyła ok. 390 tysięcy członków. Działalność AK była podporządkowana Polskiemu Państwu Podziemnemu, które było zależne od rządu Rzeczpospolitej na uchodźctwie. W walkach z niemieckim okupantem zginęło wiele tysięcy żołnierzy AK, w tym głównie patriotyczna młodzież. Po wojnie członkowie organizacji byli prześladowani przez komunistyczny reżim.

Gdynia zaczęła pierwsza

Obchody rocznicy utworzenia Armii Krajowej odbywają się dziś w różnych miastach na Pomorzu. W Gdyni uroczystość zaczęła się o godz. 10:00 przed pomnikiem Armii Krajowej na skwerze Kościuszki. Wzięli w niej udział m.in. przedstawiciele władzy samorządowej oraz centralnej działacze Światowego Związku Żołnierzy AK, przedstawiciele Marynarki Wojennej oraz mieszkańcy. Żołnierzy reprezentował Jerzy Grzywacz wiceprezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, gdyński harcerz z Szarych Szeregów, ps. „Tapir”, żołnierz AK, członek drużyny Lucjana Cylkowskiego oraz powstaniec warszawski.

– Jest mi niezmiernie miło, że doczekałem się takiego roku, w którym 14 lutego mamy święto państwowe – mówił podczas wydarzenia Jerzy Grzywacz. – Życzę Wam, żebyście takich trudnych czasów okupacji, Akcji „Burza”, Powstania Warszawskiego – uniknęli.

Podczas uroczystości przemawiał również m.in. senator RP Sławomir Rybicki. 

– Stało się zadość pewnej historycznej prawdzie i potrzebie. Sejm, a następnie Senat uchwaliły ustawę, która ustanawia Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. W uzasadnieniu napisaliśmy, że cele niniejszego projektu to ustanowienie dnia 14 lutego świętem państwowym – mówił parlamentarzysta.

W Sopocie uroczyste obchody rocznicy powstania Armii Krajowej rozpoczęły się o godz. 13 w parku im. Sanitariuszki Inki, gdzie znajduje się pomnik upamiętniający żołnierzy AK. Udział wzięła wojskowa asysta honorowa garnizonu Gdynia, przedstawiciele władzy samorządowej, w tym prezydent miasta Magdalena Czarzyńska-Jachim. Pojawili się kombatanci, byli żołnierze Armii Krajowej. Ulicami miasta przeszła uroczysta defilada, uczestnicy wspólnie odśpiewali hymn oraz złożyli wieńce i wiązanki przed pomnikiem.

Wyjątkowa kwatera

W Gdańsku uroczystości z udziałem władz samorządowych rozpoczęły się o godz. 14 na Kwaterze Akowskiej na Cmentarzu Łostowickim. Już po raz ósmy rozbłysło „Światło dla Bohaterów”. Na miejscu pojawiła się prezydent miasta Aleksandra Dulkiewicz, która wygłosiła przemówienie. 

– W tym szczególnym miejscu, przy Kwaterze Armii Krajowej, czujemy ciężar historii i poświęcenia tych, którzy tu spoczywają. To tu możemy poczuć jak wielką cenę trzeba było zapłacić za wolność i niepodległość –mówiła prezydent Gdańska. – To Armia Krajowa stała się największą armią podziemną okupowanej Europy. Gdańsk, który ucierpiał podczas drugiej wojny światowej, przyjął, przeważnie anonimowo, wielu żołnierzy AK. Mamy zatem obowiązek pamiętać o tych, którzy walczyli za naszą wolność, dali nam świadectwo odwagi i determinacji. Każdy z tych ponad dwustu nagrobków, to opowieść o młodych ludziach, którzy wzięli na swoje barki także odpowiedzialność za losy całego narodu.

W wydarzeniu wzięli również udział kombatanci wraz z rodzinami, zrzeszeni w Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Koło Gdańsk, a także zastępca dyrektora Muzeum II Wojny Światowej Mateusz Jasik, przedstawiciele Muzeum Gdańska, organizacje pozarządowe, działacze społeczni oraz uczniowie, uczennice i pedagodzy gdańskich szkół. 

Kwatera AK na Cmentarzu Łostowickim, przy której odbyła się uroczystość, jest od lat 90. XX wieku miejscem spoczynku ponad 200 żołnierek i żołnierzy Armii Krajowej. Druga, zwarta kwatera, znajduje się w Sopocie. Poza tymi miejscami członkowie polskiego podziemia spoczywają również w indywidualnych mogiłach trójmiejskich cmentarzy.

Organizatorami obchodów na Cmentarzu Łostowickim byli prezydent Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, Okręg Pomorski Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej oraz Stowarzyszenie Kwatera Akowska na Cmentarzu Łostowickim.

Stoisko edukacyjne przy Bramie Wyżynnej

Nie były to jedyne wydarzenia w Trójmieście związane z obchodami Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej. W Gdańsku można było również wziąć udział w inicjatywach Instytutu Pamięci Narodowej. W centrum miasta, przy Bramie Wyżynnej, stanęło stoisko edukacyjne, na którym mieszkańcy i turyści mogli zapoznać się z historią AK, otrzymać materiały edukacyjne w postaci patriotycznych publikacji historycznych oraz patriotyczne upominki. 

– Cieszymy się, że tak wiele osób odwiedziło nasze stanowisko, by dowiedzieć się więcej o historii Armii Krajowej – podkreślali organizatorzy. – To dowód na to, że pamięć o bohaterach jest wciąż żywa.

Mieszkańcy Gdańska pamiętają o żołnierzach AK nie tylko w dniu ich święta. Od połowy lutego, w pobliżu XV Liceum Ogólnokształcącego im. Zjednoczonej Europy na Zaspie, będzie można podziwiać wystawę „Ostatni. Gdańszczanie – żołnierze Armii Krajowej”. Natomiast w niedzielę 16 lutego o godz. 12.00 w Bazylice Mariackiej w Gdańsku odbędzie się msza św. w intencji poległych, zmarłych i żyjących żołnierzy AK.

Tu łatwiej było ukryć swoją akowską przeszłość

Gdańsk zawdzięcza akowcom bardzo wiele. W szeregach Armii Krajowej służyły osoby znane dziś z ich wkładu w rozwój kultury i sztuki Gdańska. Spośród tej grupy można wymienić np. Franciszka Duszeńkę, rzeźbiarza, współautora Pomnika Obrońców Wybrzeża na Westerplatte, którego Sejm RP wyróżnił poprzez ogłoszenie roku 2025 pod jego patronatem. Wśród bohaterek była także Józefa Wnuk, autorka dekoracji elewacji kamienic przy Drodze Królewskiej oraz plafonu w sieni Ratusza Głównego Miasta, uczestniczka Powstania Warszawskiego. Warto wspomnieć również Wiesława Gierłowskiego, bursztynnika stulecia i żołnierza 77. pułku piechoty Armii Krajowej, którego dzieła można podziwiać w Muzeum Bursztynu. 

– To tylko krótkie zestawienie wkładu żołnierzy AK w historię współczesną Gdańska. Muzeum Gdańska, sprawujące opiekę nad Gedanopedią – kompendium wiedzy o historii miasta i jego mieszkańcach – dba również o rzetelność i naukowy charakter publikowanych treści – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. – To szczególne, że tak wielu żołnierzy Polski Walczącej związało swoje życie z Gdańskiem po wojnie, biorąc również udział w jego odbudowie. W portowym, gwarnym mieście łatwiej było ukryć swoją akowską przeszłość, która zwłaszcza w dobie stalinizmu mogła być powodem prześladowań.