Z amerykańskiej aukcji do Gdańska. UG kupił nieznany scenariusz do filmu Aleksandra Forda

Z pomysłem pozyskania archiwalnego dokumentu wyszli dr hab. Grzegorz Piotrowski, prof. UG i dr Karol Szymański, naukowcy z Instytutu Badań nad Kulturą. To oni znaleźli scenariusz na licytacji w amerykańskim domu aukcyjnym. Nieznany dotąd scenariusz do filmu Aleksandra Forda ma posłużyć naukowcom UG do badań.

- Do tej pory nie natrafiliśmy w archiwach polskich na ślady dokumentów produkcyjnych tego filmu. Był on priorytetem w planach reżysera przez wiele lat, ale historia jego produkcji pozostaje enigmatyczna - mówi Karol Szymański.

Wiadomo, że przez wiele lat Aleksander Ford, jeden z najważniejszych da polskiej kinematografii reżyserów XX wieku, pracował nad opowiedzeniem historii Janusza Korczaka - pedagoga, lekarza, pisarza, a przede wszystkim - prekursora walki o prawa dziecka. W latach 60. film miał zostać zrealizowany jako koprodukcja zachodnioniemiecka, polska i, przed wojną sześciodniową w 1967 r. - izraelska. 

- Gdy wszystko było już gotowe, władze PRL, jeszcze przed Marcem' 68, zamknęły produkcję - opowiada Karol Szymański. - Świadczy o tym często przywoływana wypowiedź Andrzeja Wajdy, który podobno był świadkiem rozbierania dekoracji do filmu i powiedział, że nigdy czegoś takiego nie przeżył i nie chciałby przeżyć ponownie.

Scenariusz zakupiony za kilkaset dolarów przez Uniwersytet Gdański pochodzi z polskiego etapu realizacji filmu o Korczaku. Dokument, zatytułowany „Korczak i jego dzieci”, został napisany przez renomowanego scenarzystę Bena Barzmana i jest datowany na styczeń 1968 r.  

Niedługo potem - po antysemickiej nagonce - Aleksander Ford wyjechał z rodziną z Polski. Na emigracji nadal starał się zrealizować film o Januszu Korczaku. - Ten film był marzeniem, a potem stał się obsesją Forda - mówi Grzegorz Piotrowski. W 1974 r. powstał film „Jest pan wolny, doktorze Korczak”.

- Film miał złą prasę, mimo że w izraelskiej premierze brała udział premier kraju Golda Meir. Przez historyków kina ostatni film Forda jest niestety uważany za pomyłkę - opowiada Karol Szymański. - Natomiast my, po obejrzeniu go w trakcie naszych badań, uważamy, że jest to obraz świetny, naprawdę wybitny i niedoceniony.

UG: Badania nad twórczością Aleksandra Forda

- Nasze zainteresowanie tym scenariuszem jest częścią większych badań nad Aleksandrem Fordem, które, mamy nadzieję, sfinalizują się w postaci 4 lub 5 książek. W ramach tej serii chcemy dokonać reinterpretacji twórczości Forda, a narrację biograficzną zmodyfikować dzięki efektom długotrwałych badań archiwalnych. Seria książek miałaby się nazywać „Obrachunki Fordowskie”- tłumaczy Grzegorz Piotrowski.

Pierwszy tom serii będzie poświęcony okolicznościom emigracji Aleksandra Forda w 1969 r. na tle wydarzeń Marca’68 i w kontekście sytuacji w polskiej kinematografii. Jego wydanie naukowcy planują wiosną 2025 r.

W trakcie 50-letniej kariery Aleksander Ford wyreżyserował kilka z najważniejszych dzieł PRL-owskiej i międzywojennej kinematografii, w tym superprodukcję „Krzyżacy”(1960) - do dzisiaj to film o największej oglądalności w historii polskiego kina.