Gdańsk pamięta. Program uroczystości związanych z grudniami 1970 i 1981

Zarówno w grudniu 1970 roku, jak i w grudniu 1981 roku w imię utrzymania władzy rządzący za pomocą siły zmusili naród do uległości, łamiąc elementarne prawa człowieka. W programie obchodów znalazły się: konferencja naukowa, wręczenie Medalu Wdzięczności, subiektywne oprowadzania po wystawie stałej oraz symboliczne upamiętnienia w miejscach związanych z historycznymi wydarzeniami.

W grudniu 1970 roku uzbrojeni żołnierze i milicjanci, na zlecenie komunistycznej władzy, strzelali ostrą amunicją do ludzi, którzy wyszli na ulicę w sprzeciwie wobec przedświątecznej podwyżki cen żywności i braku gotowości rządzących do dialogu z narodem. Zginęło 45 osób, a 1165 odniosło rany.

11 lat później, pod osłoną nocy z soboty na niedzielę, 12-13 grudnia, mundurowi wyposażeni w broń i łomy wyprowadzili z domów 3392 ludzi, których władza uznała za niebezpiecznych dla ustroju państwa. Solidarność została zdelegalizowana. Zamknięto granice, na ulice wyjechały czołgi, zamilkły telefony, cenzurowano korespondencję, zamknięto większość gazet, wszystkie kina. Zawieszono zajęcia w szkołach i na uczelniach. Żeby przemieszczać się między miastami, potrzebna była przepustka. Gromadzenie się było surowo karane, a za rozpowszechnianie informacji poza mediami reżimowymi groziło więzienie.

Pamięć, szacunek i wdzięczność należą się wszystkim imiennym i bezimiennym ofiarom Grudnia ’70 i Grudnia ’81, a także tysiącom bohaterów, którzy nie bacząc na konsekwencje nie zaprzestali starań o niepodległość i demokrację. Pamięć to wspólnotowe zobowiązanie wobec tych, którzy dla naszej wolności poświęcili tak wiele, ale i wyzwanie, bo w wielu miejscach na świecie wciąż toczy się walka o wolność, a prawa człowieka wciąż są łamane.

Basil Kerski / dyrektor ECS

Niektóre z zaplanowanych działań rocznicowych

• Na wtorek, 10 grudnia, na godz. 12.00 zaplanowana jest gala wręczenia Medalu Wolności – honorowego odznaczenia dla przyjaciół Solidarności z Europy i świata. Data nie jest przypadkowa. 10 grudnia przypada Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Uroczystość grudniowa poświęcona jest tym bohaterkom i bohaterom z Europy Wschodniej.

Odznaczeni zostaną węgierscy intelektualiści, organizatorzy polsko-węgierskiej współpracy opozycji demokratycznej:

Jak informuje gdański magistrat, „grono laureatów powiększy również grupa organizatorów pomocy dla polskich dzieci z rodzin w trudnej sytuacji ekonomicznej po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Kolonie dla dzieci, współorganizowane z polską, podziemną Solidarnością organizowali: Ágnes Háy, Éva Pap, Géza Sáska, Ágnes Tuni, Miklós Sulyok, Anna Wessely, Judit Ruppenthál oraz niestety już nieżyjący: Grácia Kerényi, György Krassó, Gabriella Lengyel, Magda Matalay, Mária/Maja Nagy, András Nagy, Tamás Erőss, György Petri, László Rajk, Ottilia Solt.

Medalem dotychczas odznaczono 736 laureatów, w tym 71 pośmiertnie”.

• W piątek, 13 grudnia o godz. 13.00 pod hasłem GDAŃSK PAMIĘTA złożone zostaną wiązanki kwiatów i zapłoną znicze przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej. Celebra pamięci ofiar w 43. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce (plac Solidarności).
• W sobotę, 14 grudnia pod hasłem DWA GRUDNIE spacery subiektywne po wystawie stałej. Wspomnieniami podzielą się bohaterowie i świadkowie wydarzeń.

Kto przeprowadzi uczestników po wystawie?

12.00 – Seweryn Blumsztajn

Dziennikarz, redaktor. W działalność opozycyjną aktywnie zaangażował się jeszcze na długo przed powstaniem Solidarności. Wielokrotnie był zatrzymywany i pozbawiany wolności, m.in. w 1965 – za rozprowadzanie listu otwartego do członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, autorstwa Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, w 1968 – za organizację wiecu w trakcie marcowych protestów studenckich, w 1977 – za rozprowadzanie informacji o śmiertelnym pobiciu Stanisława Pyjasa, a w 1980 – w związku z sierpniowymi strajkami. Wstąpił do Solidarności, współpracował z Agencją Prasową „Solidarność”, redagował związkowe pisma. W chwili wprowadzenia stanu wojennego przebywał we Francji, gdzie spotykał się z przedstawicielami tamtejszych związków zawodowych. Nie wrócił do kraju, powołał Komitet Koordynacyjny Solidarności, którym następnie kierował. W 1989 wszedł w skład redakcji „Gazety Wyborczej”, piastował m.in. stanowisko redaktora naczelnego warszawskiego dodatku lokalnego „Gazeta Stołeczna”.

14:00 – Mirosław Chojecki

Producent filmowy, wydawca, drukarz. Działacz opozycji przedsolidarnościowej. Współpracował z Komitetem Obrony Robotników, organizował niezależną działalność drukarską. Założyciel Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWa, największej w PRL działającej poza cenzurą, która przez dwanaście lat wydawała książki, czasopisma i dokumenty, w sumie ponad pięćset tytułów. „Od nas samych zależy los wolnego słowa w Polsce” – głosiło hasło na wydawnictwach NOW-ej. W trakcie strajków sierpniowych w 1980 również zajmował się organizacją działalności drukarskiej. Członek Solidarności. Stan wojenny zastał go – podobnie jak Seweryna Blumsztajna – w Paryżu, gdzie pozostał i aktywnie wspierał opozycję w Polsce: prowadził działalność wydawniczą, produkował filmy poświęcone najnowszej historii Polski, był jedną z kluczowych postaci w organizacji transportów do Polski z pomocą dla opozycji, w tym sprzętu. Odznaczony Orderem Orła Białego.

16:00 – Krzysztof Król

Polityk, dziennikarz, publicysta. Mając zaledwie 16 lat, współpracował z Jackiem Kuroniem i Janem Lityńskim, kolportując publikacje Komitetu Obrony Robotników w warszawskim liceum, do którego uczęszczał. Współzałożyciel Uczniowskiego Ruchu Odnowy, później w składzie Niezależnej Federacji Młodzieży Szkolnej. Przez wiele lat angażował się w niezależną działalność wydawniczą i publicystyczną. W 1981 dołączył do Konfederacji Polski Niepodległej (KPN) i to z tym ugrupowaniem na lata związał działalność opozycyjną. W KPN sprawował wiele funkcji, w tym koordynacyjnych i kierowniczych. Publikował w tym czasie pod pseudonimem Andrzej Grot, w ten sposób sygnował m.in. biografię Leszka Moczulskiego – „Leszek Moczulski. Idea i czyn” (1984). W marcu 1985 został aresztowany, następnie sąd wymierzył mu karę 2,5 roku pozbawienia wolności. Zwolniono go we wrześniu 1986 na mocy amnestii. Prywatnie mąż pasierbicy Leszka Moczulskiego.

• 15 grudnia przewidziane jest zapalenie zniczy w miejscach śmierci ofiar Grudnia ’70 oraz na ich grobach.
• W godz. 12.00-16.00 – kolejne spacery subiektywne po wystawie stałej. Wspomnieniami podzielą się kolejni bohaterowie i świadkowie wydarzeń.

W roli przewodników tym razem:

12:00 – Henryk Majewski

Polityk, inżynier, wykładowca akademicki. Brał udział w opozycyjnych demonstracjach jeszcze jako nastoletni uczeń Technikum Mechaniczno-Elektrycznego w Gdańsku. Przez wiele lat zajmował się gromadzeniem i rozpowszechnianiem informacji o masakrze na Wybrzeżu w Grudniu ’70 – przeprowadzał i spisywał wywiady, organizował wystawy. Sam w czasie tych dramatycznych wydarzeń brał udział w demonstracjach ulicznych. W stanie wojennym, posługując się pseudonimem Kuzyn, prowadził szeroką i aktywną działalność konspiracyjną, m.in. tworzył bazę numerów rejestracyjnych samochodów funkcjonariuszy SB, dokumentował protesty, organizował druk i kolportaż. W związku ze swoją działalnością w 1984 został na kilka miesięcy pozbawiony wolności. W 1991 sprawował urząd ministra spraw wewnętrznych w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego.

14:00 – Stanisław Gierada

Rzeźbiarz, artysta, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Absolwent Liceum Plastycznego w Kielcach i Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku (dziś: Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Dyplom uzyskał w 1968 w pracowni wybitnego rzeźbiarza, prof. Stanisława Horno-Popławskiego. Przez wiele lat kierował Pracownią Rekonstrukcji Rzeźby swojej macierzystej uczelni. Zaprojektował wiele rzeźb sakralnych, jak kropielnicę w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku oraz parkowych i plenerowych. Autor wielu pomników, m.in. Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni (1980), gdzie półleżąca siódemka symbolizuje postać Adama Gotnera, niesionego przez demonstrantów, półprzytomnego, dramatycznie ranionego kulami; ku czci Polaków pomordowanych na Syberii w Norylsku (1966) i płyty nagrobnej Arkadiusza „Arama” Rybickiego (2011). Jego prace znajdują się w prywatnych kolekcjach i muzeach na całym świecie.

16.00 – Stanisław Grzyb

Technik budowy okrętów, stoczniowiec, przedsiębiorca. W grudniu 1970 pracował w Stoczni Gdańskiej im. Lenina jako monter wyposażenia ślusarskiego. Po wybuchu strajków uczestniczył w manifestacjach ulicznych, znalazł się w samym sercu wydarzeń i na własne oczy widział zabitych. W 1976, za udział w kolejnym strajku i dopominanie się upamiętnienia ofiar Grudnia ’70, został zwolniony i objęty wieloletnim zakazem pracy ma terenie Wybrzeża. Udało mu się znaleźć zatrudnienie w Mostostalu jako monter wysokościowy. W zakładzie tym dwukrotnie współorganizował strajk, w 1980 i 1981. Ten ostatni doprowadził go do ponad miesięcznej odsiadki w areszcie śledczym w Gdańsku. Członek Solidarności i Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców. Po latach emocje bolesnych wspomnień przekuwał w twórczość poetycką.