Gdańskie tramwaje mają już 150 lat!

- Bardzo się cieszę, że ten rok będzie tym, w którym powiemy sobie o tym jak istotne są tramwaje w krwiobiegu naszego miasta. Myślę, że najważniejszym wydarzeniem będzie otwarcie nowej linii tramwajowej – Nowej Warszawskiej, już 4 marca – mówił podczas wtorkowej (14.02.) konferencji zapowiadającej obchody, Piotr Borawski, zastępca prezydenta ds. przedsiębiorczości i ochrony klimatu. - Przez cały rok planujemy różnego rodzaju wydarzenia związane z tym jubileuszem. Także dzisiaj zachęcam wszystkich do podróżowania bezpłatnym tramwajem z okazji Świętego Walentego. Zwieńczeniem i najważniejszą imprezą będzie festyn, który zorganizujemy 25 czerwca w pobliżu centrum wystawienniczo-kongresowego Amber Expo. Już dzisiaj zachęcamy wszystkich do wzięcia udziału w tym święcie komunikacji.

Początki napędzane siłą mięśni koni

Gdy w 1871 r. podpisywano pierwszą koncesję na budowę i eksploatację tramwaju konnego kursującego z Targu Siennego do Św. Wojciecha i z Targu Siennego do Oliwy, niewiele miast w Europie mogło się pochwalić tak nowoczesnym, jak na tamte czasy, środkiem komunikacji miejskiej. Dzięki temu Gdańsk dość wcześnie dołączył do prestiżowego grona miast posiadających ten typ komunikacji.

- 22 czerwca będziemy obchodzić dokładnie 150. rocznicę pojawienia się pierwszych tramwajów na ulicach Gdańska - mówiła Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska. - Początkowo było to 18 pojazdów konnych, które jeździły na 9-kilometrowej trasie Targ Sienny – Oliwa. Dzisiaj mamy niemal 63 km, a jak otworzymy Nową Warszawską, będzie to ponad 65 km. W Gdańsku tworzą one tkankę miejską i służą przemieszczaniu się, ale upamiętniają także ważne osoby, które stają się ich patronami. Tylko w tej kadencji, zainwestowaliśmy w sumie ponad 700 mln zł w zakup 30 nowych tramwajów, modernizację linii tramwajowych, chociażby tej prowadzącej na Stogi, ale także w budowę nowych, jak ta na alei Pawła Adamowicza czy właśnie będąca na ukończeniu Nowa Warszawska. Każdego roku na całą komunikację publiczną wydajemy ponad 600 mln zł.

Pierwsza gdańska trasa mierzyła 9,3 km i biegła przez Targ Rakowy, ul. 3 Maja, przez istniejącą wówczas Bramę Oliwską i dalej al. Zwycięstwa, al. Grunwaldzką do skrzyżowania z ul. Pomorską w Oliwie, gdzie była zajezdnia. Na jednotorowej trasie urządzono 11 mijanek i 23 przystanki. Dwutorowe były jedynie krótkie odcinki prowadzące nad fosą i przez Bramę Oliwską oraz na Targu Siennym. W renomowanej fabryce w Hamburgu do obsługi linii zamówiono 18 nowoczesnych wagonów. W trzynawowej hali w nowo wybudowanej zajezdni w Oliwie znajdowała się przestronna stajnia dla ponad stu koni.

Elektryfikacja i rozwój komunikacji tramwajowej

Przełom XIX i XX w. przyniósł rewolucję jakościową. W 1896 r. rozpoczęto wdrażanie szybszego i efektywniejszego tramwaju elektrycznego. Pierwsze, regularne połączenia tramwajów elektrycznych rozpoczęły się 12 sierpnia 1896 r.. Uruchomiono wówczas trasę z Targu Siennego do Oruni i z Nowych Ogrodów do Emaus, a 27 sierpnia 1896 r. otwarto trasę z Długiego Targu do Wrzeszcza i Strzyży Dolnej. 3 grudnia 1896 r. z Długiego Targu tramwaje ruszyły w kierunku Bramy Żuławskiej i Dolnego Miasta. Tego samego dnia funkcjonowanie rozpoczęła zelektryfikowana linia z ul. Toruńskiej do Targu Rybnego. Po zakończeniu elektryfikacji sieci, w 1896 r. łączna długość tras tramwajowych wynosiła 16,5 km. W 1899 r. rozpoczęto budowę nowej trasy tramwajowej ze Strzyży Dolnej do Oliwy, którą otwarto 8 maja 1901 r. W latach 1900-1903 uruchomiono etapami dwie nowe trasy tramwajowe z Brzeźna do Wrzeszcza przez obecną ul. Chrobrego oraz z Brzeźna przez Nowy Port i tereny stoczniowe do Żurawia.

Istotnym momentem w historii gdańskich tramwajów była wiosna 1914 r. Wówczas wprowadzono numeryczne oznaczenie linii tramwajowych, w miejsce dotychczasowych kolorowych tarcz i tablic z nazwą przystanku końcowego. Bezpośrednio przed wybuchem I wojny światowej gdańska sieć linii tramwajowych liczyła 10 linii (z numeracją od 1 do 10). Taka sama liczba linii funkcjonowała w 1918 r.

- Jeżeli miałbym wymienić dwa najważniejsze wydarzenia w historii gdańskich tramwajów, to przede wszystkim jest to nie elektryfikacja tramwajów, ale komunalizacja zakładu, która nastąpiła w 1921 r, albowiem od 1872 do 1921 r. był to zakład prywatny - mówił Sebastian Zomkowski, dyrektor ZTM. - Władze miasta w tamtym czasie zdiagnozowały, jak ważne są tramwaje dla życia gospodarczego miasta. Drugim, najważniejszym wydarzeniem, z mojego punktu widzenia, jest przede wszystkim akcesja do Unii Europejskiej, albowiem w latach 90. tramwaje funkcjonowały fatalnie, jakość taboru była zła, a infrastruktura się rozsypywała. Dopiero wejście do Unii Europejskiej i nowe środki unijne spowodowały, że mogliśmy odnowić tabor oraz rozbudować infrastrukturę i budować kolejne trasy.

Odbudowa z gruzów

Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. sieć trakcyjna przestała istnieć, torowiska były poważnie uszkodzone przez pociski artyleryjskie, żaden wagon nie był zdatny do ruchu. W kwietniu 1945 r., od razu po zakończeniu działań wojennych, przystąpiono do odbudowy infrastruktury tramwajowej. Sukcesywnie przywracano do ruchu trasy tramwajowe. Budowano też nowe. W 1946 r. wybudowano trasę z Oliwy do Sopotu, dzięki temu tramwaje mogły kursować z Sopotu przez Oliwę do Śródmieścia Gdańska. Połączenie Oliwy z Sopotem zostało zlikwidowane w 1961 r. z powodu przejęcia większości pasażerów przez Szybką Kolej Miejską. W 1949 r. gdańskie tramwaje przewiozły 46,5 mln pasażerów. W 1951 r. ruszyły dostawy dla Gdańska pierwszych po wojnie, fabrycznie nowych tramwajów produkcji krajowej, należących do generacji wagonów klasycznych N.

Kultowe stopiątki i niskopodłogowe Orły

W latach 70. XX. w., symbolem dekady Gierka stała się „stopiątka”, czyli tramwaj typu 105N  pochodzący z chorzowskiej fabryki Konstal. Pierwsza „stopiątka” trafiła do Gdańska 5 marca 1975 r. Dokładnie 46 lat później – 5 marca 2021 r. ta najliczniejsza w historii grupa pojazdów eksploatowanych w grodzie nad Motławą zakończyła swoją misję. Od pierwszej dostawy do Gdańska trafiły aż 272 takie wagony przeznaczone do obsługi linii pasażerskich oraz dwa gospodarcze.

W 1997 r. do gdańskiej floty dołączyły dwa nowe, trzyczłonowe tramwaje Konstal 114Na - nazywane przez pracowników i pasjonatów komunikacji miejskiej „orłami”. Wśród floty 105Na wyróżniały się niskopodłogowym, środkowym członem. Kolejnym krokiem ku nowoczesności był zakup czterech trzyczłonowych wozów typu NGd99 rodziny Citadis.

Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej

31 maja 2001 r. Rada Miasta Gdańska przyjęła Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej (GPKM), na który złożyły się plany modernizacji i rozbudowy gdańskiej sieci tramwajowej, budowy węzłów przesiadkowych i zakup nowoczesnego taboru. W 2004 r. Zakład Komunikacji Miejskiej przekształcony został z zakładu budżetowego w spółkę prawa handlowego, rozdzielając równocześnie sferę organizacji od wykonywania usług przewozowych.

- Miejsce, w którym się znajdujemy jest bardzo symboliczne, ponieważ to pętla Chełm Witosa zapoczątkowała na nowo rozwój komunikacji tramwajowej w Gdańsku - mówiła Kamila Błaszczyk, radna Gdańska. - To tutaj rozpoczął się dynamiczny rozwój. Na Chełm powędrowała linia nr 1. Później dostaliśmy tramwaje aż do pętli Łostowice - Świętokrzyska, do Piecek-Migowa, na Bulońską i Pawła Adamowicza. Teraz otwieramy Nową Warszawską. Widzimy jak w niedługim czasie ta komunikacja tramwajowa bardzo mocno rozwinęła się w południowych rejonach miasta, gdzie mieszka coraz więcej mieszkańców i gdzie jest ona niezmiernie potrzebna.

Obecnie gdańska flota jest w 100 procentach niskopodłogowa. W ciągu ostatnich lat zasiliło ją 70 tramwajów Pesa Swing i Pesa Jazz Duo.

- Obecnie mamy 141 tramwajów we flocie Gdańskich Autobusów i Tramwajów. Każdego dnia 300 motorniczych, w tym 100 pań, przemierza trasy po naszym mieście - mówił Piotr Borawski. - To łącznie ponad 15 milionów kilometrów przez cały rok, co oznacza, że ok. 375 razy w ciągu roku okrążamy Ziemię na wysokości równika. Trochę więcej niż jeden raz każdego dnia, ponieważ każdego dnia średnio 42 tys. kilometrów przejeżdżają tramwaje po trasach naszego miasta.