Wystawa „Schronienie: dobrostan” już wkrótce w Gdańsku

Wystawa jest opowieścią o ochronie naszego dobrostanu, o dziedzictwie kulturowym i naturalnym oraz o zmianach klimatycznych i metodach reagowania na nie, opartych na rdzennej wiedzy dawnych pokoleń, współczesnej nauce oraz współpracy z badaczami i artystami z Polski i zagranicy. Według międzynarodowych ekspertów największym zagrożeniem humanitarnym, ekonomicznym i ekologicznym dla współczesnego świata są zmiany klimatyczne. Gwałtowne zjawiska pogodowe, topniejące lodowce, upały, susze i powodzie, a co za tym idzie utrata bioróżnorodności stanowią realne zagrożenie dla naszego dziedzictwa naturalnego, ale także dla dziedzictwa kulturowego. Kolejnym niezwykle istotnym zjawiskiem, które kształtuje naszą rzeczywistość, są migracje ludności, zarówno te przymusowe, w wyniku kryzysów naturalnych i politycznych, jak i te z wyboru, w poszukiwaniu lepszych możliwości rozwoju i wiążące się z nimi wyzwania związane z wielokulturowością. Projekt „Schronienie” to próba włączenia się instytucji kultury w globalną dyskusję, jak reagować na te nieuniknione zmiany i jak się do nich adaptować, wykorzystując wszystkie możliwości, jakimi dysponuje muzeum – wiedzę na temat dawnych, bardziej zrównoważonych sposobów współistnienia z naturą, edukację, działania artystyczne i międzynarodową współpracę z instytucjami kulturalnymi i uniwersytetami. U podstaw „Schronienia” leży holistyczne myślenie o dziedzictwie, łączącym dziedzictwo kulturowe z naturalnym – świat ludzi ze światem natury i istot nie-ludzkich i przekonanie, że otwarcie murów muzealnych pozwoli na bardziej czułe i uważne obcowanie z przyrodą i większe zaangażowanie w jej ochronę. Ochronę naszego dobrostanu.

Najważniejszym celem projektu była edukacja proekologiczna i wielokulturowa – niemal każdego dnia w Spichlerzu Opackim i w muzealnym ogrodzie gościliśmy grupy przedszkolne i szkolne, ale także całe rodziny i osoby dorosłe, spędzające twórczo czas na zajęciach inspirujących do powrotu do dawnych rzemiosł, bardziej zrównoważonego myślenia o codziennym życiu i poszukujących ukojenia w kontakcie z naturą. Wiele działań edukacyjnych oddano w ręce imigrantów i imigrantek, głównie pochodzących z Ukrainy. Szczególnie istotne okazały się międzykulturowe warsztaty kulinarne prowadzone przez osoby pochodzące z dziesięciu różnych miejsc na świecie. Każdy warsztat zawierał indywidualną historię smaków rodzinnego domu, zapachów tradycyjnych potraw, ale także opowieść o trudach emigracji, próbach odnalezienia się w obcym miejscu i potrzebie podzielenia się własną kulturą, także poprzez tradycyjny posiłek. Oprócz wspólnego biesiadowania w muzealnym ogrodzie i budynku Oddziału Etnografi odbywały się także wielokulturowe potańcówki, koncerty, plenery artystyczne czy festiwal flmów rdzennych „Etnomatograf”.

W założeniu „Schronienia” ważną rolę odgrywa przekonanie, że poczucie dobrostanu i równowagi w czasach pełnych napięć można osiągnąć poprzez kulturę – praktykowanie sztuki i obcowanie z nią oraz edukację artystyczną. Temat projektu zadany został artystom i artystkom z Polski i zagranicy, którzy z niezwykłą wrażliwością poszukiwali odpowiedzi na pytanie, czym jest dla nich jest schronienie. Wśród zaproszonych gości znaleźli się zarówno wybitni muzycy z Berlin Piano Trio czy światowej klasy organista Karol Mossakowski, jak i artyści współcześni, jak: pochodzący z Niemiec Florian Tuercke, norweska fotografa Erle Kyllingsmark, Agnieszka Kurkowska czy Ludomir Franczak oraz norwescy artyści i artystki ze stowarzyszenia TBK: Eva Ballo & Inga Skålnes, Linn Halvorsrød, Pål Lersveen, Leiken Vik. Pojawili się także twórcy i twórczynie związani z teatrem tańca i animacją ruchem: Dana Chmielewska, Ula Zerek czy Agata Gregorkiewicz. Sztuka stała się także formą arteterapii dzięki zajęciom plastycznym i związanym z pracą z ciałem. W projekt włączeni zostali także artyści ludowi oraz kolekcja sztuki ludowej ze zbiorów muzeum.

Głos ekspercki w projekcie usłyszeć można w serii dziesięciu podcastów zrealizowanych wspólnie z „Torbą reportera i podcastera” oraz w książce „Schronienia. Eseje na czas kryzysu | Shelters. Essays for a time of crisis”, które bogactwem wątków i tematów odzwierciedlają złożoność i interdyscyplinarność projektu. Badaczki i badacze zostali także zaproszeni do włączenia się w proces tworzenia wystawy – przygotowane przez nich raporty stały się komentarzem do kolekcji stałej muzeum i próbą odpowiedzi na pytanie, jak żyć w sposób bardziej zrównoważony. Ważnym elementem myślenia o przyszłości stała się tradycyjna, lokalna wiedza o przeszłości przechowywana w muzealnej kolekcji – racjonalne i wspólnotowe gospodarowanie, silny związek dawnych mieszkańców regionu ze środowiskiem naturalnym i pamięć o sposobach reagowania na zmiany, które są przecież nieodzownym elementem naszego życia.

Wyjątkowość „Schronienia” to także odwaga oddania tematu w ręce młodych ludzi – przyszłych architektów, artystów oraz etnologów. Ich kreatywność i nieszablonowość w myśleniu pozwoliła na wzbogacenie projektu o zupełnie nowe jakości. Studenci Politechniki Gdańskiej razem ze swoimi tutorami podjęli się zaprojektowania i skonstruowania tymczasowych schronień w ogrodzie muzealnym. Archiwalne fotografe ze zbiorów muzeum stały się materiałem do stworzenia fotomontaży przez studentów fotografi, a zabytkowe obiekty z kolekcji etnografcznej inspiracją do reinterpretacji i zaproponowania współczesnych wersji w formie prototypów dla adeptów wzornictwa Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Z kolei studenci etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu podjęli się badań terenowych uwzględniających kwestie zmian klimatycznych, migracji i dziedzictwa kulturowego na Półwyspie Helskim.

Wystawa „Schronienie: dobrostan” realizowana jest w ramach projektu „Schronienie – klimat, migracje, dziedzictwo”, który jest współfnansowany ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2014–2021 oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Kultura”, Działanie 2 „Poprawa dostępu do kultury i sztuki”. Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej. Patronat honorowy nad wystawą objęła Ambasada Republiki Islandii w Polsce.

Dofnansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.