Wzloty i upadki biustonosza, czyli odsłaniamy, zasłaniamy

Kto wymyślił biustonosz? Mężczyzna?

Trudno odpowiedzieć na to pytanie, szczególnie gdy przyjmiemy, że historia biustonosza sięga starożytności, kiedy to kobiety w Grecji oraz Rzymianki nosiły różnego rodzaju przepaski na biust. Sięgały po nie zwłaszcza te panie, które uprawiały sport. Ale także w bliższych nam czasach w powstanie biustonosza zaangażowane były w znaczącym stopniu jednak kobiety, np. Herminie Cadolle, która w drugiej połowie XIX wieku stworzyła bieliznę składającą się z podkreślającego talię gorsetu i części podtrzymującej biust. Swój projekt zaprezentowała w 1900 roku na Wystawie Światowej w Paryżu. Pięć lat później góra tego kompletu była sprzedawana osobno. 

W1893 roku Marie Tucek jako pierwsza w historii kobieta uzyskała patent na biustonosz. W roku 1914 biustonosz opatentowała także amerykańska tancerka Mary Phelps Jacob, a na przełomie XIX i XX wieku – Rose Kleinert czy Gabrielle Poix oraz mężczyzna Samuel Gossard.

A jednak… Ponoć fabrykant gorsetów Zygmunt Lindauer w 1912 roku opatentował biustonosz całkowicie pozbawiony usztywnień. Inspiracją do jego stworzenia była podróż poślubna, podczas której musiał zmierzyć się z ogromem pętelek i haczyków gorsetu małżonki.

Tak, istnieje taka opowieść, choć należy pamiętać, że Zygmunt Lindauer miał już wcześniej do czynienia z tematem damskiej bielizny. Jego ojciec Saloman Lindauer był przecież wytwórcą gorsetów i biznesmenem. 

Rodzinna marka gorsetów „Prima Donna” istniała od 1890 roku, a właśnie od 1912 roku firma produkowała przylegający do ciała biustonosz, pozbawiony usztywnień i wykonany z jedwabnego trykotu, który uważa się za pierwszy stanik produkowany na masową skalę. 

Żona Lindauera nazywała się Rosa Kahn, a ich córka Maria poślubiła Wilhelma Meyera-Ilschena, który także zajmował się produkcją bielizny. 

Jednak zaczęło się od gorsetu. Biustonosze wywalczyły sobie emancypantki? 

Gorset ma też odległą historię. Od XVI wieku po pierwsze dekady wieku XX był w zasadzie stałym elementem damskiego stroju. Usztywniały go brykle z drewna, rogu, metalu, wielorybich kości czy piór indyczych. Zdarzały się także ekskluzywne brykle wykonane z macicy perłowej lub kości słoniowej. Metalowe upowszechniły się od połowy XIX wieku. W zbiorach muzealnych zachowały się pięknie dekorowane brykle, którymi starający się o rękę kobiety lub kochankowie obdarowywali swoje wybranki. 

Sztywny, sznurowany gorset nadawał sylwetce pożądany, modny kształt. Mógł podkreślać lub spłaszczać biust, zmuszał do trzymania wyprostowanej postawy i przede wszystkim podkreślał talię. 

Krytyka gorsetu sięga wieku XVIII, a głosy w tej sprawie zabierali przede wszystkim lekarze. Po raz pierwszy ostentacyjnie odrzuciły gorsety nie emancypantki, ale elegantki po rewolucji francuskiej. Na chwilę gorset zniknął z mody, a jego miejsce zajęły miękkie, zakończone pod biustem sznurówki, noszone, gdy królował styl empirowy. Do gorsetów jednak szybko wrócono, a gdy od połowy wieku szczególnie mocno ściskały ciało, znowu nasiliła się ich krytyka. 

Teraz znów są modne. Jak się zmieniał stosunek kobiet do biustonosza? W latach 60. XX wieku feministki paliły staniki… Niedawno jedna z aktorek wyznała: „Pandemia mnie rozleniwiła, przestałam nosić stanik”. W Hollywood z kolei panuje moda na widoczne biustonosze, mają symbolizować odwagę i pewność siebie. 

Można powiedzieć, że w drugiej połowie XX wieku biustonosze miały swoje wzloty i upadki, które wiązały się także z przemianami kulturowymi. W latach 50. staniki podkreślające obfite biusty piękności z Hollywood inspirowały nastolatki do eksponowania piersi, na staniki unoszące biust do góry dziewczęta zakładały obcisłe sweterki. Koronkowy stanik tego typu Jayne Mansfield publicznie zaprezentowała w 1951 roku podczas jednego z hollywoodzkich wieczorów, co zresztą upamiętnia słynna fotografia. 

A głośne spalenie staników z lat 60. jest w rzeczywistości mitem – żaden nie został spalony, choć feministki, protestując przeciwko wyborom Miss America w Atlantic City, wyrzucały staniki i wysokie obcasy do kosza na śmieci.

Jak zmieniał się biustonosz?

Wspomniana już przeze mnie Mary Phelps Jacob, sfrustrowana gorsetem psującym wygląd jej wieczorowych kreacji, stworzyła stanik łącząc, jak mówiono, dwie chusteczki i wstążki. To rozwiązanie było jednak niepraktyczne dla kobiet, które posiadały obfitszy biust. Kiedy zapanowała moda na figurę chłopczycy, kobiety chciały spłaszczyć piersi – zatem ówczesne staniki musiały działać jak bandaże. W okresie dwudziestolecia międzywojennego pojawiły się na rynku kolejne marki produkujące biustonosze – m.in. Lovable czy Maiden Form. W latach 40. postanowiono biusty powiększać – to wtedy Frederic Mellinger stworzył pierwszy szeroko znany push-up (choć pomysł na bieliznę typu push-up pojawił się już pod koniec XIX wieku). Z kolei reżyser filmowy Howard Huges sięgnął po rozwiązania rodem z inżynierii lotniczej, aby stworzyć wyrazisty, usztywniony fiszbinami, zaopatrzony w spiczaste miseczki stanik „bullet” – pocisk. Jego wynalazek był okropnie niewygodny, ale trend na spiczaste, podkreślone biusty się utrzymał. 

Na kształt i wygodę staników wpłynęło wynalezienie lycry, i to należy uznać za jeden z najważniejszych punktów w historii stanika. W latach 70. wchodzą na rynek lekkie biustonosze z przezroczystych tkanin. W latach 90. kwitnie moda na seksowną bieliznę z transparentnych materiałów i delikatnych koronek. 

Kiedy funkcjonalność zastąpiła moda?

Historia biustonosza pokazuje, że stworzenie wygodnej alternatywy dla kobiecych piersi było jednak wyzwaniem – zarówno w obliczu wymagań ciała, jak i aspektów obyczajowych. W kulturze europejskiej ten element ciała ma szczególny charakter – jest symbolem kobiecości, a jego odsłanianie, zasłanianie, częściowe odsłanianie, sposób podkreślania wywołuje emocje. To świetne pole, na którym moda kreowana jest tak, aby czerpać z tego potencjału – czasem idąc zgodnie z panującą moralnością, a czasem kwestionując ją czy się jej przeciwstawiając. Myślę, że w dzisiejszych czasach kobiety w większym stopniu mogą wybierać bieliznę według własnego gustu i potrzeb. Czasem wygoda spotyka się z modą, a czasem nie, ale to ostatecznie kobieta decyduje, co jej odpowiada.

Kiedy biustonosz był najbardziej prowokacyjny, zmysłowy? A kiedy najbardziej niewygodny i dziwaczny?

Myślę, że chyba najmniej wygodne były wspomniane już staniki typu „bullet”. Z tego powodu, biustonosza „bulle” nie chciała nosić aktorka Jane Russel.Jednocześnie staniki te też były przecież mocno prowokacyjne, a nam obecnie mogą się wydawać dziwaczne.

Współcześnie producenci bielizny mogą czerpać z dużego zasobu wcześniejszych odkryć w dziedzinie konstruowania biustonosza – rynek wytwórców bielizny jest znaczący.

Które kobiety zrobiły stanikom największą reklamę? Brigitte Bardot?

W języku polskim pojawia się nazwa na określenie konkretnego typu stanika, tzw. bardotka. Nazwa pochodzi właśnie od zjawiskowej Brigitte Bardot. Bardotka ma miseczki ułożone w poziomej linii równolegle do podstawy stanika, często w typie push-up, i może być noszona bez ramiączek. 

Najsłynniejszy biustonosz?

Dla mnie najsłynniejsze będą charakterystyczne spiczaste miseczki gorsetu zaprojektowanego przez Jeana-Paula Gaultiera, w którym występowała Madonna podczas „Blonde Ambition” w latach 90. Podczas tej trasy artystka nosiła dwa gorsety zaprojektowane dla niej przez Gaultiera. Madonna zasłynęła ze swego śmiałego temperamentu, sex-appealu i odważnych demonstracji, a bielizna, którą nosiła jak wierzchnie ubranie, była ważnym elementem kreacji jej wizerunku…