Wirujące feretrony, czyli kaszubski pokłon świętym obrazem

Czym są feretrony?

Feretrony to ciężkie, obustronne obrazy lub płaskorzeźby religijne z podobiznami świętych i patronów parafii, zamknięte w ozdobnych ramach i niesione na drzewcach przez czworo wiernych. W pielgrzymkowej procesji co jakiś czas przy dźwiękach orkiestry są bujane i przechylane na wszystkie strony. Ceremonię można obserwować podczas wiosenno-letnich pielgrzymek do Kalwarii Wejherowskiej, Kalwarii Wielewskiej, sanktuariów w Kościerzynie, Matemblewie, Swarzewie czy Sianowie.

PRZECZYTAJ TEŻ: To ważny dzień dla każdego rybaka. Morska Pielgrzymka Rybaków na wodach Zatoki Puckiej

Pokłon feretronów to tradycja zapoczątkowana prawdopodobnie w Wejherowie ok. 350 lat temu. Mieli ją wprowadzić ojcowie franciszkanie pilnujący Kalwarii Wejherowskiej. To jednak tylko przypuszczenie, bo na temat rodowodu pokłonu feretronów zadziwiająco mało wiadomo. Na pewno wywodzi się z pielgrzymkowego zwyczaju i dotyczy odpustów ku czci Maryi czy Wniebowstąpienia Pańskiego, organizowanych od maja do końca września. Badaczom udało się dotrzeć do przekazów etnografów i księży z końca XIX i początku XX w., mówiących o pokłonie i określających go jako „wirujące obrazy”.

Pokłon feretronów. Na czym polega?

Cztery osoby, trzymające obraz na drewnianych uchwytach, niosą go powoli i dostojnie w procesji. Gdy nadchodzi moment pokłonu, trzy razy podrzucają obrazem i kłaniają się z feretronem w przód, w tył, na prawo i lewo – jako znak krzyża św. Potem wykonują koło i na koniec ponownie ukłon w przód. Zataczanie koła, według zwyczaju, wychwala doskonałość nieskończonego Boga. Natomiast znak krzyża łączy się z gestem błogosławieństwa.

„Najpierw obrazem wykonujemy trzy razy znak małego krzyża, potem robimy tak zwany wianek, czyli zataczamy feretronem koło, na koniec przechylamy się zdecydowanie mocniej do przodu, w tył i na boki, kreśląc duży krzyż. Nasz pokłon zawsze wykonujemy w ten sam sposób” – tłumaczył w piśmie „Pielgrzym” Błażej Böttcher, noszący obraz w Bractwie św. Krzyża w Kościerzynie.

Osoby niosące feretron nazywane są obraźnikami lub obraźniczkami (bo mogą go nosić również kobiety). Zwyczajowo są nimi młodzi mężczyźni – kawalerowie – i młode niezamężne kobiety. Do pokłonu feretronów zgłaszają się w jakiejś intencji, poświęcają na naukę sporo czasu i siły. Tylko w Oliwie jest jedna grupa obraźników złożona z mężczyzn, którzy nie muszą być kawalerami.

Zazwyczaj gdy obraźnicy się żenią – feretrony towarzyszą im na ślubie, a oni przekazują swoje miejsce następcom.

Wykorzystywany podczas pokłonu zestaw gestów jest ściśle ustalony. Podstawową figurą, która zawsze występuje, jest znak krzyża. Kolejność pozostałych i sposób wykonania czteroosobowe grupy określają same.

PRZECZYTAJ TEŻ: Tysiące pielgrzymów na Wielkim Odpuście w Sianowie [16-25.07.2022]

Jak wyjaśniała Krystyna Weiher-Sitkiewicz z Oddziału Etnografii Muzeum Narodowego w Gdańsku, całość zależy od umiejętności, wieku, siły i ciężaru feretronu. W Wejherowie, Kościerzynie i Oliwie są używane feretrony ważące ponad 100 kilogramów (ten w Oliwie ma 108 kg), więc w tym przypadku pokłon będzie bardziej symboliczny. Nowe feretrony są lżejsze, ważą 30-50 kg – pokłon nimi może być bardziej głęboki i sięgać nawet 90 stopni.

W każdej parafii natomiast wykorzystuje się jako podkład tę samą muzykę.

Kiedy są pokłony feretronów?

Pokłony feretronów odbywają się najczęściej podczas trzech najważniejszych świąt na Kaszubach.

• Najpierw – w maju – pielgrzymki z kaszubskich miejscowości zmierzają na Kalwarię Wejherowską.
• W lipcu, z okazji święta Matki Bożej Szkaplerznej, pielgrzymi udają się do sanktuarium Matki Bożej Królowej Kaszub w Sianowie i do sanktuarium Matki Bożej Królowej Polskiego Morza w Swarzewie.
• Pielgrzymowanie zamyka we wrześniu święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Podczas pielgrzymki obraźnicy wykonują pokłon przed krzyżami i kapliczkami lub przed ołtarzem – jeśli w mijanej miejscowości jest kościół. Najbardziej widowiskowe pokazy feretronów można podziwiać w Wejherowie, Swarzewie i Sianowie.

Kiedy jest Wielki Odpust Kaszubski w Sianowie?

Odpust w Sianowie rozpoczął się 15 lipca 2023 roku. Zakończy się w niedzielę, 23 lipca Apelem Sianowskim, prowadzonym przez franciszkanów z Wieżycy. W trakcie odpustu będzie okazja do towarzyszenia kilku pielgrzymkom z Kaszub, by zobaczyć pokłony feretronów.

PRZECZYTAJ TEŻ: Zaczyna się Wielki Odpust Kaszubski. Do Sianowa przybędą tysiące pielgrzymów