Pelplin: Unikatowe rękopisy i inkunabuł po konserwacji wróciły do biblioteki

Biblioteka Diecezjalna im. Bpa Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie w 2023 roku realizowała w ramach projektu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Wspieranie Działań Muzealnych – zadanie pod nazwą “Konserwacja unikatowych rękopisów i inkunabułu ze zbiorów Biblioteki Diecezjalnej im. Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie”.

W ramach projektu zostały przeprowadzone prace konserwatorskie inkunabułu “Hortus sanitatis” z 1491 r. Częściowej konserwacji poddano  jeden z najstarszych obiektów ze zbiorów biblioteki - średniowieczny pergaminowy rękopis (homiliarz), datowany na XII wiek. Prace obejmowały również kontynuację, a właściwie dokończenie, konserwacji drugiego pergaminowego rękopisu (graduału), datowanego na okres 1334 – 1389. Przypomnijmy, prace konserwatorskie przy tym zabytku rozpoczęto i prowadzono w niepełnym zakresie w roku 2021 (konserwacja rękopisu była współfinansowana z funduszy MKSiDN w ramach programu MKSiDN Wspieranie działań muzealnych w roku 2021). 

Wszystkie te księgi należą do zbiorów Biblioteki Diecezjalnej im. Biskupa Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie. Przeprowadzone zostały niezbędne prace konserwatorskie i restauratorskie. Było to konieczne, aby zahamować procesy destrukcyjne, niszczące materiały, z których wykonane są wspomniane zabytki oraz przywrócić im walory wystawiennicze. W ramach prac przeprowadzone zostały także specjalistyczne badania konserwatorskie i technologiczne druków.

Całkowity koszt przeprowadzenia konserwacji inkunabułu, graduału oraz homiliarza kosztowały 111 800 zł. Prace zostały dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 83 300 zł.

Pełna konserwacja inkunabułu

W przypadku inkunabułu Inc. F. 624, Hortus Sanitatis, Iacob Maydenbach 23 VI 1491, Mainz., który pozostaje w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej im. Jana Bernarda Szlagi w Pelplinie przeprowadzono pełną konserwację. Druk czarny na papierze czerpanym z ilustracjami wykonanymi w technice drzeworytu. 

PRZECZYTAJ TEŻ: Ostatnia szansa na uratowanie malowidła z kościoła w Płocicznie

Pelpliński egzemplarz to unikatowe - pierwsze wydanie tego dzieła, stanowiącego średniowieczną łacińską "Encyklopedię historii naturalnej". W trakcie trwania prac konserwatorskich wykonano niezbędne badania inkunabułu, m.in.: 

• mikrobiologiczne, 
• pH papieru, 
• składu włóknistego, 
• przeklejenia papieru, 
• identyfikacji pergaminu, użytego na oprawę. 

Papierowe karty zostały m.in. oczyszczone mechanicznie oraz chemicznie w kąpielach wodnych. Ubytki w papierze zostały uzupełnione masą papierową oraz wzmocnione strukturalnie. Pergaminowa oprawa została oczyszczona i zdublowana na nowy pergamin. 

Graduał z Pelplina

To niezwykła pozycja w zbiorach pelplińskiej biblioteki diecezjalnej. Graduał L 35. Rękopis na pergaminie Graduale. Inc.: „… Ad te leavi”. Expl.: „ Fide noto corde toto adheserunt domino”, datowany jest na okres 1334 – 1389. Zawiera zbiór średniowiecznych pieśni liturgicznych (chorałów). Ostatnie prace były kontynuacją – dokończeniem prac konserwatorskich, które były prowadzone w niepełnym zakresie w 2021 rok. 

- Wszystkie czynności konserwatorskie wykonano na bloku, bez rozszywania składek księgi – czytamy w informacji zamieszczonej na kartach portalu www.biblioteka.diecezja-pelplin.pl - W celu usunięcia deformacji, poszczególne karty zostały poddane procesowi oddalonego nawilżenia i stopniowo prostowane w stanie naprężenia. Rozprostowane karty uzupełniono w miejscu ubytków odpowiednio dobranymi łatkami pergaminu. Skórzane obleczenie oczyszczono z zabrudzeń i uelastyczniono. Zrekonstruowano grzbiet księgi. W celu stabilizacji pergaminowego bloku wykonano w prostych ahistorycznych formach zapinki służące do prawidłowego zamknięcia kodeksu. 

Homiliarz z XII w. na pergaminie

Homiliarz także poddano częściowej konserwacji. To rękopis na pergaminie o sygnaturze 1(2), datowany na XII w. Rękopis zawiera homilie adwentowe i bożonarodzeniowe Bedy Czcigodnego, papieża Grzegorza W., św. Augustyna i biskupa Maksyma. 

- W trakcie prowadzonych prac konserwatorskich wykonano badania mikrobiologiczne księgi, mikroskopową identyfikację pergaminu i skórzanego obleczenia - identyfikacja zastosowanych pigmentów i atramentów – potwierdziło Ministerstwo Kultury Sztuki i Dziedzictwa Narodowego. - Wszystkie czynności konserwatorskie wykonano na bloku, bez rozszywania składek księgi. W celu usunięcia deformacji, poszczególne karty zostały poddane procesowi oddalonego nawilżenia i stopniowo prostowane w stanie naprężenia. Rozprostowane karty uzupełniono w miejscu ubytków odpowiednio dobranymi łatkami pergaminu. Drewno okładziny zostało oczyszczone oraz wzmocnione strukturalnie, brakujący fragment zostały zrekonstruowany. Księga zyskała pudło ochronne, wyposażone w pulpit wystawienniczy. 

PRZECZYTAJ TEŻ: Tak może wyglądać dawna cukrownia w Pelplinie. Mieszkańcy głosują na najlepsze projekty studentów

Warto zauważyć, że obecnie biblioteka liczy ponad 100 tysięcy woluminów druków nowych (XIX i XX wiecznych), 1350 tytułów czasopism, z których kontynuowana jest prenumerata ponad 160 tytułów, 543 inkunabułów, 640 rękopisów i około 13 000 starych druków. Katalog komputerowy obejmuje 26 765 opisów.